Van haven tot huizen: het dok dat stadsdeel wordt

In eerste instantie dacht Rotterdam aan de aanleg van extra parkeergelegenheid voor de inwoners van de woontorens in Kop van Zuid. Maar in 2017 rijpte er een ambitieuzer project voor de herbestemming van de Rijnhaven. Het havenbekken zou transformeren tot een modern leef- en woongebied. Deze metamorfose, met zwemgelegenheid, een kantoor met restaurant op  het water, drijvende stadsparken en gemengde bouwblokken met 3.000 woningen, kantoren, bedrijfsvoorzieningen en winkels, werd opgetekend in een masterplan dat een grootschalige demping van het dok behelst. Als verantwoordelijke ingenieur volgt René Groeneveld deze voorbereidende werkzaamheden voor de stad op.   

“De Rijnhaven dateert uit 1890 en werd gedurende die periode amper onderhouden. Maar door de gunstige ligging van de havenmond ten opzichte van de rivierstroming viel de aanslibbing met zo’n 2,5 meter nog reuze mee. Het sediment schampt er eigenlijk langs”, vertelt René over het baggeren waarmee de infrawerken in 2021 van start gingen. Aanvankelijk bracht hoofdaannemer Boskalis 142.000 kuub slib naar de slufter, wat later werd verhoogd naar 160.000 kuub vanwege een wijziging in de plannen. “Het origineel masterplan uit 2017 besloeg een demping in rechte lijn. Maar architectenbureau Van Valkenburgh Associates uit New York hertekende drie jaar later een glooiender park, met dynamischere vormen, waarnaar de baggerwerken zich moesten aanpassen.”

Het masterplan bracht ook de noodzaak van een nieuw bestemmingsplan mee. De dempingswerken verlopen in twee fasen. “Momenteel dempen we tweederde van het totaal, met een extra overhoogte om het te laten inklinken. Wat er aan overhoogte achterblijft, zullen we gebruiken om in die tweede fase te dempen”, aldus René, “Maar onder de waterlijn is de demping nu al volledig klaar volgens het jongste plan. Ongeveer 1,2 miljoen kuub zand dempen we nu, en nadien nog eens 200.000 kuub. Daarbij zit ongeveer 10 meter onder water en 5 meter erboven.”

Indammen van stabiliteitsricico’s

Het opgespoten zand dient niet alleen voor een stadsstrand, maar ook voor de bouw van drie blokken met elk duizend woningen en het landpark van 42.000 m2. De totale demping beslaat 65.000 m2. “Zowel de woningen als het park komen op het nieuw opgespoten land, we brengen 16 meter zand aan”, verduidelijkt René. “In de haven hebben we een stuk dieper gebaggerd en een dam aangebracht om de randstabiliteitseffecten te minimaliseren en via twee ‘total stations’ monitoren we voortdurend de werken om tijdig problemen te signaleren. Het Luxor Theater hebben we opgevijzeld – samen met het aanbrengen van Argex – om eventuele stabiliteitskwesties en belasting door zettingen van de demping te vermijden.” 

Stad of haven?

Internationaal onderzoek toont aan dat de helft van de infrastructuurwerken vlot over budget gaat. Hoe zit het met het gemeenschapsgeld voor de Rijnhaven? “Voorlopig goed”, aldus René. “Continu sturen we op budget, bijgesteld in functie van de gestegen materiaalkosten, indexatie, het effect van de oorlog in Oekraïne enzovoort. Want er is in de zeven jaar tussen plan en uitvoeringswerken al heel wat gebeurd. Afhankelijk van het verloop van de zettingen tijdens het consolidatieproces is er mogelijk nog extra zand nodig, binnen het project hebben we hiervoor een risicopost opgenomen om deze eventuele tegenslag op te vangen. Het te dekken gebied is enorm groot.” 

Nog een ander punt tijdens het werftraject zijn de opeenvolgende wijzigingen in de wetgeving rond stikstofuitstoot. “Toen de baggerwerken in 2021 begonnen, hebben we volgens de wet een keiharde NOx-grens in de tender opgenomen. Maar er volgde later een bouwvrijstelling, inclusief infrawerken, waardoor er geen NOx-grens in het dempingscontract hoefde. Na een bezwaarschrift verviel de uitzonderingsmaatregel weer, in 2022, waardoor we in allerijl de machines gedwongen hebben moeten verduurzamen. Vandaag moeten we aan een jaaruitstoot voor stikstof voldoen. Daar sturen we keihard op, want zelfs in de haven zitten we dicht op streng gereglementeerde Natura 2000-gebieden zoals Hoek van Holland en de Biesbosch.” 

Afsluitend rijst nog de vraag of de Rijnhaven nu een anders ingevuld stukje haven is of toch een volwaardig stadsdeel? “Beide”, zegt René lachend, “Het bekken is ongeveer 210.000 m2 groot, dus tweederde van het oppervlak blijft haven met bijhorend karakter, maar het is ook een uitbreiding van de stad.” Het park en het strand zullen eerst klaar zijn, vanaf 2028, de woningen worden opgeleverd rond 2031.