Rijkswaterstaat als aanjager van een duurzame sector

Nederland veilig, leefbaar en bereikbaar houden. Dat is de opdracht waar Rijkswaterstaat voor staat in 2025, in 2030, in 2050 en ook daarna. Met uitdagingen als gevolg van klimaatverandering is de noodzaak om duurzamer en circulair te werken en te innoveren voor Rijkswaterstaat een belangrijk uitgangspunt. Dat vraagt om samenwerking en gezamenlijkheid tussen opdrachtgever (RWS) en de markt, want alleen op die manier kun je ontwikkelen, versnellen en opschalen. Aan het woord is Roger Mol, hoofdingenieur-directeur (HID) Duurzaamheid en Leefomgeving van Rijkswaterstaat.

Om de duurzaamheidsdoelen te bereiken zet Rijkswaterstaat bijvoorbeeld onverminderd in op het zoveel mogelijk reduceren van stikstof en fijnstof, oftewel schoon en emissieloos. “Als Rijkswaterstaat willen we echt een aanjager zijn door ons juist te richten op duurzame innovaties”, zegt Roger. “En dat kunnen we niet alleen, we hebben hier de hele keten bij nodig, van aannemers, ingenieurs en medeoverheden tot kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. Aan innovatiekracht ontbreekt het in de sector overigens niet, getuige de vele innovaties die onlangs nog op InfraTech werden gepresenteerd. Als opdrachtgever kunnen we helpen om innovaties rijp te maken voor toepassing in de praktijk, maar ook bij het opschalen, zodat investeringen ook terugverdiend kunnen worden. En daar hebben we een aantal instrumenten voor, zoals de transitiepaden, duurzaam inkopen en de koploperaanpak.”

Transitiepaden

De transitiepaden kunstwerken, wegverharding, kustlijnzorg en vaargeulonderhoud, Weg, Dijk- en Spoormaterieel zijn de aanjagers van de veranderopgave. “Wij hebben gekeken op welke gebieden we de meeste CO2 kunnen reduceren”, vervolgt Roger. “Dit is bij deze transitiepaden, maar ook door middel van het verduurzamen van het materieel dat ingezet wordt op onze projecten. Voor elke van deze transitiepaden hebben wij samen met de sector een roadmap met doelstellingen ontwikkeld waarin de route naar een klimaatneutrale en circulaire infrastructuur uitgestippeld wordt. In de praktijk betekent het dat wij de eisen die wij stellen als opdrachtgever steeds iets verder aanscherpen, en wij op die manier steeds meer duurzaamheid in projecten meenemen.”

Duurzaam inkopen

Bij aanbestedingen hanteert Rijkswaterstaat de Milieu Kosten Indicator (MKI) om de milieubelasting van projecten in geld uit te drukken. “Door deze milieukosten bij de inschrijfprijs op te tellen kan duurzaamheid worden gestimuleerd in aanbestedingen”, zegt Roger. “In 2023 hebben wij 36 GWW-opdrachten gegund met een totale opdrachtsom van 1,3 miljard euro. Hiervan zijn zestien projecten gegund op basis van de beste prijs-kwaliteitverhouding (BPKV) met MKI die een totale opdrachtsom van 1,1 miljard euro hadden. Dit betekent dat 85% van de gegunde opdrachtsom in 2023 is aanbesteed met MKI. In 2017 was dit nog maar 44%. Het inkoopinstrument MKI wordt dus steeds breder toegepast bij aanbestedingen, zowel in aantallen projecten als in aandeel van de gegunde opdrachtsom.”

Koploperaanpak

Met de koploperaanpak wil Rijkswaterstaat vooruitstrevende duurzaamheid in de markt belonen. Roger: “Wij hanteren bij onze inkoop al minimale eisen rondom duurzaamheid waar iedereen aan moet voldoen. Wij noemen dat pelotoneisen. Daarnaast hebben wij koploperprojecten, waar bedrijven die dat kunnen, nóg duurzamere maatregelen kunnen inbrengen in de aanbestedingen, deze dan toepassen en daar ook voor worden beloond.”

Leerruimte

Naast werken met pelotoneisen en koploperprojecten is verdere innovatie cruciaal om de opgave die we met z’n allen hebben mogelijk te maken, benadrukt Roger. “We moeten daarvoor bijvoorbeeld anders met grondstoffen om leren gaan. Hiertoe laten we actief onderzoek doen en creëren zogenaamde leerruimten binnen onze projecten om samen met de markt, ook door middel van innovaties, duurzame stappen te zetten. Dat is een proces waar de markt, onderzoeks-, onderwijs- en kennisinstellingen vaak in gezamenlijkheid een grote rol spelen. Als Rijkswaterstaat kunnen we dat ondersteunen door samen drempels te verlagen voor het ontwikkelen van de broodnodige duurzame innovaties. We moedigen marktpartijen bovendien aan om, daar waar mogelijk, meer gezamenlijk innovaties te ontwikkelen en te ondersteunen. Dat voorkomt ook dat op verschillende plaatsen min of meer dezelfde ideeën worden ontwikkeld.” 

Innovaties

Rijkswaterstaat daagt de markt uit om met duurzame en circulaire oplossingen te komen. Dat leidt tot sprekende voorbeelden:

Flexibele krib in de IJssel bij Kampen
Deze krib, opgebouwd uit innovatieve Xstream-blokken, helpt de rivier op een duurzame manier te beheren, met minder baggeren en meer ruimte voor natuur. 

Hergebruik van betonnen liggers
Rijkswaterstaat heeft de markt uitgedaagd om met nieuwe ideeën voor circulaire viaducten te komen. Eén daarvan is het hergebruik van liggers bij viaducten. Dit is getest bij de A1 in Hoog Burel, wat resulteerde in een CO2-besparing van 97% per hergebruikte ligger. De milieukosten worden per ligger met 73% gereduceerd. Momenteel oogst Rijkswaterstaat circa 360 liggers uit elf verschillende kunstwerken in de A9 die naar verschillende projecten gaan, onder andere de A44 en N20. 

Herbruikbaarheidsscan
Deze scan is samen met de markt ontwikkeld om potentieel voor hergebruik te identificeren. De herbruikbaarheidsscan helpt om voor kunstwerken die gesloopt gaan worden, te bepalen welke onderdelen potentie hebben voor hergebruik. Tot nu toe is de scan zo’n 25 keer toegepast bij verschillende objecten, zoals bruggen, viaducten, tunnels, sluizen, geluidschermen en duikers.

Asphalt Recycling Train
De Asphalt Recycling Train is een serie onderhoudsmachines die in een treintje over een beschadigd wegdek rijden en een mooie, gladde, nieuwe deklaag achterlaten. Het mooie van de methode is dat vrijwel al het oude asfalt wordt gerecycled, bijna 100% circulair. Er is inmiddels een pilotprogramma opgezet waarbij wordt onderzocht onder welke omstandigheden deze onderhoudsmethode goed kan worden ingezet. Meer over deze techniek op pagina 26. 

Duurzamere betonmengsels
Het ontwikkelen van duurzamere betonmengsels is een kwestie van de lange adem vanwege de onzekerheid in het gedrag op de langere termijn. Daarom zijn binnen Rijkswaterstaat een tweetal proeftuinen opgezet om deze duurzamere betonmengsels onder praktijkcondities te testen.

En zo zijn we dus op allerlei manieren bezig om circulaire en duurzame werkwijzen binnen de sector te implementeren, resumeert Roger. “Door samenwerking met medeopdrachtgevers en marktpartijen zorgen we ervoor dat we scherpe duurzaamheidsambities neerzetten en maatregelen uitvragen waarvan we weten dat ze werken en mogelijk zijn. Daarmee geven we de markt zoveel mogelijk continuïteit in het perspectief waar we samen naar toe werken, zodat zij de investeringen die gedaan worden in dit kader ook terug kunnen verdienen.”