Weerbaar blijven in veranderende omstandigheden

‘Het klimaat verandert sneller dan ons netwerk’

Klimaatadaptatie en duurzaamheid worden vaak in één adem genoemd. Toch is er een belangrijk onderscheid tussen die twee thema’s. Aan het woord is Mireille Götz, manager focuspunt Klimaatadaptatie bij Rijkswaterstaat. “Duurzaamheid richt zich vooral op mitigatie, het beperken van klimaatimpact en CO2-uitstoot. Bij klimaatadaptatie gaat het erom dat we weerbaar blijven in veranderende omstandigheden. En dat is best een uitdaging voor Rijkswaterstaat, want het klimaat verandert sneller dan ons netwerk van wegen, water en vaarwegen.”

Rijkswaterstaat werkt met een zestal focuspunten. “Het zijn impulsprogramma’s die een extra versnelling voor de organisatie moeten realiseren”, legt Götz uit. “Met het focuspunt Klimaatadaptatie beschouwen we een aantal korte- en langetermijnactiviteiten waarover nog geen duidelijke uitgangspunten zijn vastgelegd. Bijvoorbeeld hoeveel wateroverlast we willen accepteren. Want we kunnen niet alles meer oplossen en het weer kunnen we niet beïnvloeden. Daarom voeren we gesprekken met onze beleidscollega’s over wat we wel of niet maatschappelijk acceptabel vinden tegen welke kosten en welke prestaties. Al die thema’s en de afspraken daarover, moeten in alle stappen van onze werkprocessen worden verankerd. Vanaf de voorbereiding van de programmering tot aan de werkzaamheden buiten in het veld. Ook zit er een belangrijke ruimtelijke component in het focuspunt. Om naar de toekomst toe klimaatadaptief te kunnen blijven handelen, hebben we fysieke ruimte nodig, bijvoorbeeld om een waterberging aan te leggen of onze dijken te versterken.”

Instandhoudingsopgave

Ook voor de korte termijn is er actie nodig. Götz hint daarbij op de instandhoudingsopgave. “Vanuit het focuspunt Klimaatadaptatie hebben we een handelingsperspectief ontwikkeld en afgestemd om in de lopende productie kleine ‘no regret’-maatregelen te nemen of bepaalde zaken net iets robuuster uit te voeren, zodat ze beter bestand zijn tegen de effecten van klimaatverandering. Want die effecten zijn al goed zichtbaar op onze netwerken. Bij langere periodes van droogte treedt er meer verzilting op en kan er een tekort aan zoetwater ontstaan. Dat heeft invloed op de scheepvaart. Bij extreme hitte zie je dat beweegbare bruggen gaan klemmen. Ze worden nu vaak gekoeld met bluswater, maar dat is een vrij dure exercitie. Een mogelijke voorzorgsmaatregel is om permanent leidingen tegen het brugdek te bevestigen, zodat je vrij eenvoudig water kunt oppompen en de brug kunt koelen. Maar ook het toepassen van ander asfalt is een mogelijkheid. Zo wordt bij de renovatie van de Spijkenisserbrug licht gekleurd asfalt toegepast, zodat de temperatuur wat minder hoog oploopt en het staal minder uitzet, en dus de kans op klemmen kleiner wordt. Waar het kan, treffen we bij de instandhoudingsopgave klimaatmaatregelen, zonder de productiesnelheid te vertragen.”

Klimaatscenario’s

De andere kant van klimaatverandering is de toenemende intensiteit van buien. “Enorme stortbuien kunnen leiden tot ondergelopen weggedeeltes en tunnels. Ten tijde van te veel water, willen we dit zoveel mogelijk vastgehouden in het gebied of in de nabijheid bergen, zodat we het in tijden van schaarste kunnen benutten. Het zijn allemaal afwegingen die gemaakt moeten worden, waarbij we de meest recente KNMI-scenario’s hanteren om de maatregelen op af te stemmen. Maar ook hiervoor geldt: het weer is onvoorspelbaar, niet alle effecten zijn voor 100 procent te ondervangen, zelfs al had je een oneindigheid aan mensen en middelen”, benadrukt Götz die voor de lange termijn pleit voor modulair bouwen, zodat je in de toekomst eenvoudig kan opschalen of uitbreiden. “Bij het renoveren van een gemaal zou je alvast kunnen anticiperen op de toekomst. Stel dat je over een x-aantal jaar meer capaciteit nodig zou hebben, kun je daar bij een renovatie wel alvast gronden voor reserveren of zelfs de fundering aanleggen. Op het moment dat je die extra pompen nodig hebt, kun je vrij snel en efficiënt opschalen in capaciteit.”

Broad scope

Op dit moment hebben we in ons huidige netwerk enorm veel uitdagingen en moeten we enorm veel keuzes maken om het voor de toekomstige generaties goed te doen, resumeert Götz. “Dat reikt veel verder dan alleen de scope van Rijkswaterstaat. Met het focuspunt Klimaatadaptatie zijn we onder meer betrokken bij de Nationale Adaptatiestrategie, een interbestuurlijke strategie onder verantwoordelijkheid van ons Ministerie, dat zich richt op het klimaatbestendig en waterrobuust maken van Nederland. Ook bij Rijkswaterstaat wordt hard gewerkt aan klimaatadaptatie, zoals bij het Hoogwaterbeschermingsprogramma, het kennisprogramma zeespiegelstijging en andere grote gebiedsontwikkelingen. Klimaatadaptatie is een complex speelveld, gegeven de dynamiek en onzekerheden. Alle keuzes worden op basis van de beschikbare kennis, feiten en inzichten zorgvuldig overwogen, en dat maakt onze scope om Nederland weerbaar te maken tegen klimaatverandering uitermate boeiend.”