Opgaven in de ondergrond ‘in samenhang aanpakken’ 

Toekomstbestendige nutsvoorzieningen en een beheersbare ondergrond 

“De verkokering binnen de kabels-en-leidingen-branche, de complexe wet- en regelgeving, het toenemende gebrek aan ruimte, middelen en capaciteit en het gebrek aan (uitwisseling) van data zorgen ervoor dat de traditionele manier van werken niet langer een optimaal resultaat garandeert. Met het oog op alleen al de energietransitie groeit het besef dat samenwerken pure noodzaak is. Niemand kan het alleen.” Aan het woord is Edith Boonsma, COB-programmamanager voor de Kennisarena kabels en leidingen. De Kennisarena verenigt partijen om de toekomstige uitdagingen in samenhang aan te pakken.  

De Kennisarena kabels en leidingen is een initiatief van stichting Mijn Aansluiting en het COB. “Het COB is een participantenorganisatie die samen met een netwerk van meer dan 120 organisaties aan kennisontwikkeling doet en deze kennis openbaar toegankelijk maakt”, zegt Edith. “Het COB kende voor kort één groot onderzoeksprogramma, het tunnelprogramma. Vanuit het platform Kabels en leidingen kwam op een gegeven moment de vraag of we eens konden inventariseren wat er allemaal speelt op het gebied van kabels en leidingen, wat de status is, hoe het gesteld is met de wet- en regelgeving, en ga zo maar door. Dat heeft in 2019 geleid tot de publicatie van het rapport ‘Common ground voor ondergrondse infra’ met daarin een analyse van de ontwikkelopgave in de ondergrondse kabel- en leidingeninfrastructuur.”  

Visie en doelen 

Op basis van het rapport ‘Çommon ground voor ondergrondse infra’ is met stakeholders een werkprogramma opgezet met onderzoeksprojecten die bijdragen aan toekomstbestendige nutsvoorzieningen en een beheersbare ondergrond: de Kennisarena kabels en leidingen. “We zijn heel praktisch begonnen met onderwerpen waar meerdere partijen zich aan wilden committeren, mét elkaar in plaats van tegen elkaar. En dat lukt steeds beter. Inmiddels zijn er al heel veel producten opgeleverd en hebben we een gezamenlijke visie bepaald en de contouren van een programma opgesteld dat sturing geeft aan het optimaal aanpakken van kabels-en-leidingengerelateerde opgaven richting 2030. Ook die visie is samen met de achterban ontwikkeld.” In de langetermijnvisie zijn drie overkoepelende doelen benoemd voor de Kennisarena. Dat gaat van een efficiënte programmering (het tijdsvraagstuk) naar een optimale ordening in de grond (het ruimtevraagstuk) tot een beheersbare en robuuste uitvoering.  

Luchtige aanpak voor complexe materie 

De belangen in de kabels-en-leidingen-branche zijn vaak tegengesteld, weet Edith. “De netbeheerder heeft leverplicht, dat is a priori waarvoor ze zijn besteld. Zij moeten water, gas of elektriciteit leveren aan huishoudens en ze leggen de kabels en leidingen daarvoor ‘ergens’ in de ondergrond. Bij gemeenten spelen weer andere belangen. Hen is er alles aangelegen dat de straat niet al te vaak wordt opengebroken vanwege overlast voor omwonenden. De belangen zijn dus niet gelijk. Uitvoerende partijen hebben op hun beurt een commerciële inslag en willen netjes betaald krijgen voor het werk dat ze uitvoeren. In de onderzoeksprojecten die we initiëren vanuit de Kennisarena puzzelen we met al die belangen om het voor iedereen aantrekkelijk te maken. Daarbij proberen we participanten heel bewust uit de scope van projecten en tegenstellingen te halen. We hebben allerlei middelen om de aanpak luchtig te houden, omdat het onderwerp ingewikkeld is. Denk aan de inzet van serious games en quizzen.”  

Groeiboek met fabels en feiten 

De resultaten van de onderzoeksprojecten van de Kennisarena worden op verschillende manieren gepubliceerd, bijvoorbeeld in een groeiboek. “Zie het als een digitaal onderzoeksrapport dat aangepast wordt op basis van nieuwe ervaringen en inzichten”, verduidelijkt Edith. “In een groeiboek vind je onder meer de resultaten van onderzoek naar de fabels en feiten omtrent wet- en regelgeving. In de branche wordt namelijk veel geacteerd op basis van aannames. Met dit onderzoek helpen we de fabels de wereld uit en zetten we de feiten op een rijtje, zodat als partijen gaan samenwerken, zij dit doen op basis van waarheden. Om het wat luchtiger te maken, hebben we een quiz gemaakt met allerlei stellingen die de lezer als fabel of feit kan aanmerken. En uiteraard wordt er een score bijgehouden. Het is een manier om meer vertrouwd te raken met het onderwerp. We zien in ieder geval dat het groeiboek ontzettend veel ingekeken wordt. Het wordt echt als naslagwerk gebruikt door de hele branche. Alles wat we publiceren, is gratis en openbaar beschikbaar.” 

Graafschade als serious game 

Ook graafschade is een hot item in de branche. “Het is van alle tijden”, stelt Edith terecht. “Ondanks aangescherpte wet- en regelgeving en strenger toezicht wordt er niet minder schade gemaakt. WIBON, CROW 500, het Kabels en Leidingen Overleg (KLO), iedereen focust zich vooral op de wet- en regelgeving. Vanuit het COB en meer specifiek de Kennisarena kabels en leidingen hebben we het idee geopperd om graafschade vanuit een andere optiek te benaderen. Meer en strengere regelgeving levert immers niet het gewenste resultaat op. Samen met gedragswetenschappers hebben we een serious game gemaakt waarin we in beeld brengen wat er allemaal voorafgaat aan een graafschade. De consequenties van de beslissingen van verschillende partijen in verschillende fases worden zo inzichtelijk gemaakt. Op die manier proberen we mensen te stimuleren om zich anders te gaan gedragen, niet als losse schakels, maar echt als keten waarbij ze gezamenlijk de verantwoordelijkheid voelen en nemen. Het spel is zo’n succes dat het gebruikt wordt door CROW voor trainingen en opleidingen in de ondergrondse infrastructuur.” 

We hebben elkaar echt nodig in de ondergrond, zegt Edith. “Samenwerken is pure noodzaak. Het betekent ook meebewegen en dat zijn de partijen in de kabels-en-leidingen-branche van oudsher niet gewend. En het lastige hierin is, dat het tot voor kort ook altijd nog wel lukte om een leiding ergens onder de grond te frommelen, maar dat is inmiddels verleden tijd. Zeker in drukke stedelijke omgevingen. Het is op dit moment heel erg ingewikkeld aan het worden. Het is te veel. We hebben niet alleen te maken met de energietransitie, ook veel riolen en leidingen zijn verouderd en moeten vervangen worden, er moet een 5G-netwerk uitgerold worden, we moeten van het gas af. Kortom, een ongelooflijk complexe operatie. Vanuit de Kennisarena brengen we partijen bij elkaar en doen onderzoek naar waar we elkaar kunnen vinden om met elkaar op te trekken, mee te bewegen en van elkaar te leren om te komen tot toekomstbestendige nutsvoorzieningen en een beheersbare ondergrond.”