Klimaatadaptatie: wat hebben we nodig en welke risico’s accepteren we?

Nederland wil in 2050 klimaatbestendig zijn. Maar wanneer ben je klimaatbestendig? Je kan niet alles voorkomen. Welke prestatie moet ons netwerk leveren, tegen welke kosten en welke risico’s accepteren we? Als Rijkswaterstaat zijn we samen met het ministerie bezig om die afwegingen te maken. Zodat we de juiste maatregelen nemen en de schade beperken bij wateroverlast, overstromingen, maar ook bij grote droogte en extreme hitte. En zo onze netwerken klimaatbestendig maken.

In deze rubriek richt ik mij op de ‘natte’ netwerken van Rijkswaterstaat oftewel: wat betekent klimaatadaptatie voor het hoofdwatersysteem en hoofdvaarwegennet? Vaak gaat het over schade aan objecten door weersextremen, maar klimaatverandering heeft bijvoorbeeld ook impact op de onderhoudsvensters. Een stormvloedkering kunnen we alleen onderhouden bij een lage waterstand, maar door zeespiegelstijging en stormen wordt dat niveau steeds vaker overschreden. Daar moeten we wat mee, want onderhoud is cruciaal voor het functioneren van de kering. En in de zomer van 2021 hebben we in Limburg gezien dat hoogwater niet meer alleen in de winter voorkomt. Als je dan net bezig bent met regulier onderhoud aan een stuw, zoals gebruikelijk in de zomer, heb je wel een uitdaging.

In Zuid-Nederland zijn we nu bezig met de voorbereiding van de vernieuwing van de 100 jaar oude stuwen in de Maas. De zeven stuwen in de Maas bij Borgharen, Linne, Roermond, Belfeld, Sambeek, Grave en Lith vormen één systeem. Tussen 2028 en 2035 bereiken ze hun einde technische levensduur. Klimaatadaptie speelt een hele grote rol in de keuze voor de juiste oplossing. Gaan we ze vervangen, dan moet je feitelijk 100 jaar vooruitkijken. Dat biedt kansen om gesteld te staan voor de toekomst. Bij renoveren kijken we 30 jaar vooruit. Dat lijkt misschien minder kansen te bieden, maar kan ook een verstandige keuze zijn. De nieuwe KNMI-scenario’s kennen immers nog onzekerheden en variabelen. En hoe ver kunnen we de wereldwijde uitstoot beperken en daarmee de stijging van de temperatuur? We weten niet precies waar het heengaat. Over 30 jaar hebben we meer inzichten. Maar we weten ook dat we nu al vaak problemen hebben in droge tijden met lage rivierafvoeren. Daarin wordt de Maas steeds kwetsbaarder. De afweging vervangen of renoveren, daar zitten we nu midden in. 

Ook voert Rijkswaterstaat periodiek stresstesten uit op zijn netwerk, zoals alle overheden. Dan brengen we de kwetsbare plekken in kaart. Zo bleek op de Brabantse kanalen de afsplitsing van de Zuid-Willemsvaart met het Wilhelminakanaal een kwetsbaar punt. Bij extreme regenval kan het zijn dat de hoeveelheid water die twee waterschappen hierop afwateren groter is dan de hoeveelheid die we af kunnen voeren. Dit tracé van 40 kilometer lengte wordt ook wel de regenton van Brabant genoemd. We vangen hier niet alleen water op, maar gebruiken het ook weer in droge tijden.

Afgelopen winter hebben we gezien hoe cruciaal het is dat we nadenken over klimaatadaptatie en redundantie, want ‘in de regenton’ liep de klep van een spuikoker bij sluis IV vast. Het systeem is hier zodanig ingericht met een sluiskolk voor de scheepvaart en daarnaast een spuikoker voor het beheersen van het waterpeil op het kanaal. Om het waterpeil bij het vastlopen van de spuikoker toch te kunnen reguleren, zijn de deuren van de sluiskolk geopend om dwars door de sluiskolk te spuien. Dat betekende helaas dat de scheepvaart stil kwam te liggen, maar wél dat een aanzienlijk deel van de omgeving droge voeten heeft gehouden. 

Momenteel onderzoeken we op welke klimaatadaptieve manier we de afvoercapaciteit van deze ‘regenton’ kunnen vergroten. Dit hebben we gekoppeld aan het programma Hoogwater Aanpak Brabant Oost, geïnitieerd om de omgeving in de regio Den Bosch te beschermen tegen hoogwater. We trekken samen op met de waterschappen om tot een oplossing te komen. Maar ik koppel de resultaten ook terug naar beleid. Welke prestatie willen we leveren, tegen welke kosten, en welke risico’s accepteren we? 

De Pen – Carina Verbeek – adviseur klimaatadaptatie bij Rijkswaterstaat Zuid-Nederland